Deze week haalde Yara Jaidy van Essen (50) als derde Nederlandse volwassene een ID-kaart op
waarin geen ‘M’ of ‘V’ staat, maar een kruis. De reden? Van Essen is intersekse: ze heeft een lichaam met zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken. “Mijn lichaam is een mix en dat komt door een DNA-variatie die spontaan is ontstaan.”
Met een grijns poseert Van Essen met haar nieuwe identiteitskaart in het gemeentehuis van Apeldoorn. Het is dubbel feest: na acht maanden wachten en een gewonnen rechtszaak mag ze eindelijk haar X-paspoort ophalen, precies op haar vijftigste verjaardag. “Alle puzzelstukjes vielen op hun plek, het was best een emotioneel moment”, vertelt ze later aan de telefoon.
Van Essen is intersekse. Ze groeide op als jongen, maar haar lichaam heeft mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken. Eén op de honderd mensen wordt geboren met een lichaam dat niet voldoet aan de gangbare definities van man of vrouw, bleek vorig jaar uit Deens onderzoek. Volgens belangenorganisatie NNID wonen in Nederland zo’n 190.000 interseksepersonen.
Drie jaar geleden ontdekte Van Essen, die altijd als man door het leven ging, een knobbeltje in haar borst. “Er werd hormoononderzoek gedaan, maar daar klopte natuurlijk geen houtje van. In het laboratorium dachten ze per ongeluk het bloed te hebben verwisseld met dat van een vrouw. Maar het was mijn bloed.”
De ID-kaart van Yara Jaidy van Essen, met als geslacht ‘X’. (Foto: Privécollectie)
‘Alles heeft nooit geklopt bij mij’
Ze had hoge oestrogeenwaarden en een laag testosterongehalte. Dat kwam niet uit de lucht vallen. “Alles heeft nooit geklopt bij mij”, vat Van Essen het samen. Als pasgeboren baby was het al onduidelijk of ze nou een jongen of een meisje was. “Tja, het is te klein, en dat viel wel op. Dat is nog steeds zo.”
Van intersekse bestaan tientallen vormen, maar het is nog steeds de meest onbekende letter uit het rijtje lhbti. In de medische wereld wordt het vaak nog disorder of sexual development genoemd.
“Ik heb een redelijk mannelijke stem en uiterlijk. Maar ik heb geen adamsappel die uitsteekt, en mijn heupen zijn even breed als mijn schouders.” In de puberteit werd Van Essen niet gespierder, zoals de meeste jongens in haar omgeving, maar groeiden haar borsten uit tot cup B. Met wijde truien heeft ze die altijd geprobeerd zo veel mogelijk te verbergen.
Buiten de boot vallen
Dat ze nu eindelijk een identiteitsbewijs heeft waar een grote ‘X’ op prijkt, voelt als een overwinning. Van een handvol Nederlanders is bekend dat zij officieel dit kruis in hun paspoort hebben – behalve nog een interseksepersoon is er een non-binair persoon. Ook zijn er een aantal kinderen, sommige geadopteerd uit het buitenland, bij wie het geslacht na de geboorte niet kon worden vastgesteld.
De ID-kaart met het kruis is in de eerste plaats praktisch. Van Essen: “Soms heb ik het nodig om te bewijzen dat ik noch man, noch vrouw ben.” Zo stond ze een keer met haar zoontje in de rij bij de Ziggo Dome voor een concert van Nightwish. “Wat zit daar?”, vroeg een beveiliger. “Dat zijn mijn borsten”, antwoordde Van Essen, die uiteindelijk haar trui omhoog moest doen om te bewijzen dat ze niks gevaarlijks mee naar binnen smokkelde.
“Ik heb zo getwijfeld aan mezelf: wat ben ik nou? Ben ik soms gek? Ben ik misschien homo, of transgender?”
Yara Jaidy van Essen
Maar het genderneutrale identiteitsbewijs is ook symbolisch. “Mijn hele leven ben ik geconfronteerd met verwachtingen waaraan ik niet voldeed. Deze ID-kaart geeft erkenning.”
Als kind speelde Van Essen stiekem met poppen, maar alleen bij opa en oma, want thuis was meisjesachtig gedrag niet gewenst. Op school werd ze gepest, waardoor ze meerdere scholen heeft versleten. Bij gym werd ze altijd als laatste gekozen. “Ik viel overal buiten de boot en heb zo getwijfeld aan mezelf: wat ben ik nou? Ben ik soms gek? Ben ik misschien homo, of toch transgender?”
Een atypische man
Sinds anderhalf jaar weet Van Essen: “Ik ben 75 procent vrouw en 25 procent man, zowel fysiek als mentaal. Mijn lichaam is een mix en dat komt door een DNA-variatie die spontaan is ontstaan.” Anders dan bij transgenderpersonen is intersekse doorgaans iets lichamelijks. Verreweg de meeste interseksemensen voelen zich thuis in het hokje M of V.
Maar voor Van Essen ligt dat iets anders. Ze verruilde vijftien jaar geleden al haar beroep als grafisch ontwerper voor een opleiding nagelstyling. In 2011 werd ze Nederlands kampioen French manicure, een natural nagelstijl waarbij de rand wit gelakt wordt.
“Nu draag ik eindelijk ook officieel mijn namen: Yara Jaidy. Yara is Arabisch voor vlinder, een symbool dat ik altijd heb gebruikt toen ik als grafisch tekenaar werkte, maar ook symbool staat voor mijn lijf. Jaidy is een neutrale naam en betekent dankbaar, omdat ik eindelijk begrijp hoe ik in elkaar zit.”
‘Niks meneer of mevrouw. Gewoon Yara Jaidy’
Toch stuit ze ook op veel onbegrip. “Dat snap ik, ik wist ook heel lang niet dat dit bestond. Ik ga regelmatig naar de sauna, en dan vragen mensen weleens of ik transgender ben. Als ik dan vertel hoe de vork in de steel zit, vallen de monden vaak open. Ik hoop echt dat mensen ontdekken dat er in de natuur meer is dan jongen óf meisje, en dat wij interseksepersonen daar zelf niks aan kunnen doen.”
Haar vijftigste verjaardag heeft Van Essen op toepasselijke wijze gevierd. “De meeste vrienden wilden liever thuisblijven wegens de sociale isolatie. Dus nadat ik mijn identiteitskaart heb opgehaald, ben ik naar de bank gegaan. Ze gaan eindelijk de aanhef verwijderen. Niks meneer of mevrouw, gewoon Yara Jaidy.”
Wist je dat…
in het rijbewijs ook geen geslacht meer is opgenomen?
je ook in onder meer Duitsland, Malta en India een X in je paspoort kunt laten opnemen?
de oplossing van artsen al jarenlang is om gevonden ‘afwijkingen’ van intersekse te ‘corrigeren’ – vaak bij hele jonge kinderen – om ze zo ‘normaal’ mogelijk te maken?
